Bipolar Bozukluk Tedavisi

Bipolar bozukluk tedavisi esas olarak, mani veya depresyon epizotlarını önlemek veya kontrol etmek için kullanılan duygudurum dengeleyici ilaçlardan oluşur. Belirli bir kişi için hangi ilacın en iyi sonucu vereceğini tahmin etmek imkansızdır. Bu yüzden, en iyi ilacı veya kombinasyonu bulmak deneme-yanılma ile mümkündür. Tedavinin amacı bozukluğu iyileştirmek değil, bozukluğun semptomlarını ve seyrini kontrol etmektir.

Teşhis değerlendirmesinin ardından, klinisyen, hastanın güvenliğini sağlamak için en uygun tedaviyi belirler. İntihar riskinin değerlendirilmesi,  bipolar bozukluğu olanlarda intihar riski yüksek olduğundan, önemlidir. Kimi hastalarda muhakeme önemli ölçüde bozulur. Böyle olgular ayakta tedaviye yanıt vermezse hastaneye yatış yapılması uygundur. Yatışı kabul etmeyen hastalarda, bunun istemsiz olarak yapılması gerekir.

Bipolar hastalarda son derece yaygın olan madde kötüye kullanım bozuklukları, belirtilerde belirgin bir kötüleşmeye yapar. Akut esrar zehirlenmesi, hem sağlıklı kişilerde hem de ruhsal bozukluğu olanlarda psikotik belirtiler yapar. Buna bağlı olarak geçici olarak algısal çarpıtmalara, psikotik belirtilere ve bilişsel yeteneklerde bozulmaya neden olur. Bipolar bozuklukta esrar kullanımı yaygındır. Atakların sıklığını ve süresini artırarak hastalığın daha şiddetli seyri için bir risk faktörüdür. Ayrıca bipolar bozukluk başlama yaşını düşürür.

Bipolar Bozukluk Tedavisi için Kullanılan İlaçlar

Lityum

Lityum tuzları, yüzyıllardır bipolar bozukluk birinci basamak tedavisinde kullanılan bir ilaçtır. Eski zamanlarda doktorlar, akıl hastalarını tedavi amacıyla \\\”alkali pınarlardan\\\” su  içmelerini önerirdi. Bu durumda doktorlar farkında olmadan, aslında sularda yüksek konsantrasyonda bulunan lityumu reçete ediyorlardı. Lityum:

• İnositol monofosfatazın inhibisyonu,
• G proteinlerinin modülasyonu
• Büyüme faktörleri ve nöronal plastisite için gen ekspresyonunu gibi çeşitli etkiler yapar. Buna rağmen, kesin etki mekanizması belirsizdir. Akut tedavide ve maninin nüksetmesini önlemedeki etkinliğine dair güçlü kanıtlar vardır.  Duygudurum bozukluğu olan hastalarda intihar riskini azaltmada da etkilidir.

Lityumun yan etkileri:

• gastrointestinal rahatsızlık,
• titreme,
• sedasyon,
• aşırı susama,
• sık idrara çıkma,
• bilişsel sorunlar,
• motor koordinasyon bozukluğu,
• saç dökülmesi,
• akne.

Aşırı lityum seviyeleri böbrekler için zararlıdır. İlaveten genel yan etki riskini artırır. Lityum ile tedavi edilen hastalarda böbrek fonksiyonu ve kandaki lityum seviyeleri izlenmelidir. Lityumun terapötik plazma seviyeleri 0,5 ila 1,5 mEq/L arasında değişir. Ancak akut manide 0,8 veya daha yüksek seviyeler arzu edilir.

Antikonvülsanlar

Valproik asit veya valproat, bipolar bozuklukta kullanım için test edilen ilk anti-konvülsanlardan biridir. Akut mani tedavisinde etkili olduğu kanıtlanmıştır. Valproik asit, önleme ve tedavi etmede lityumdan daha az etkilidir. Sıklıkla sedasyona veya gastrointestinal rahatsızlığa neden olur. Bu durum enterik kaplı bir tablet verilerek en aza indirilir. 20 yaşından önce ilacı almaya başlayan kadınlarda, testosteron artışı, polikistik over sendromu, obezite ve anormal kıllanmaya yol açabilir. Aşırı valproat seviyeleri karaciğer fonksiyonlarında bozulmaya neden olabilir. Tedavi sürecinde karaciğer enzimleri ve serum valproat seviyesi periyodik olarak izlenir. Kan düzeyi hedefi 50-125 µg/L  dir.

Karbamazepin , bipolar mani tedavisinde etkili olduğu gösterilen ilk anti-konvülsandır. Yan etki profili nedeniyle genellikle ikinci basamak ajandır. Karbamazepinin yan etkileri arasında bulanık görme , çift görme , ataksi , kilo alımı , mide bulantısı ve yorgunluk vardır. Ayrıca kan diskrazileri , pankreatit , eksfolyatif dermatit ve karaciğer yetmezliği gibi bazı nadir fakat ciddi yan etkileri vardır. Karaciğer enzimlerinin , trombositlerin ve kan hücresi sayımlarının izlenmesi önerilir.

Lamotrijin, bipolar depresyon tedavisi için birinci basamak bir ajandır. Hem maninin hem de depresyonun tekrarını önlemede etkilidir. Ancak akut maninin tedavisinde yararlı olduğu kanıtlanmamıştır. Lamotrijin genellikle minimal yan etkilere sahiptir. Ancak Stevens-Johnson sendromu (SJS) ve eksfolyatif dermatit dahil olmak üzere döküntüleri önlemek için doz yavaşça artırılmalıdır

Atipik antipsikotik ilaçlar

Antipsikotikler, bipolar bozukluğun manik fazında çok etkilidir. İkinci kuşak veya atipik antipsikotikler (aripiprazol, olanzapin, ketiapin, paliperidon, risperidon ve ziprasidon)  bu amaçla kullanılabilir.

• Ketiapin ve olanzapin ile fluoksetinin kombinasyonu, bipolar depresyonda etkilidir.
• Son kanıtların ışığında olanzapin (Zyprexa), bipolar bozukluğun idamesi için etkili bir monoterapi olarak FDA tarafından onaylanmıştır.
• Bir çalışmada, olanzapin monoterapisinin de profilakside lityum kadar etkili ve güvenli olduğu gösterilmiştir.

Atipik antipsikotikler, yan etki profillerinde farklılık gösterir. Ancak çoğunun sedasyon, kilo alımı ve ekstrapiramidal semptomlar  yapma (titreme , sertlik ve huzursuzluk dahil) riski vardır. Metabolik sendrom riskini de artırabilirler. Bu nedenle serum kolesterolü, trigliseritler, glikoz, kilo, kan basıncı ve bel çevresi kontrolleri dahil olmak üzere düzenli olarak metabolik izleme yapılmalıdır. Geç diskinezi riski (istemsiz, tekrarlayan vücut hareketleriyle sonuçlanan nörolojik bozukluklar),  ikinci kuşak antipsikotiklerde birinci kuşak antipsikotiklere göre daha düşüktür. Ancak birinci kuşak ilaçlarda olduğu gibi, uzun süreli, yüksek dozlarda kullanımla  ve yaşlı hastalarda risk artmaktadır.

Diğer İlaçlar

Bipolar bozukluk tedavisinde

• Benzodiazepinler ,
• Kalsiyum kanal blokerleri ,
• L-metilfolat
• Tiroid hormonu
• Modafinil (Provigil) ve
• Pramipexole (Mirapex),
• Riluzol (glutamaterjik bir ilaç)
• Tamoksifen (seçici östrojen reseptörü modülatörü) dahil olmak üzere çeşitli başka ilaçlar bipolar bozukluk tedavisinde denenmiştir.

Antidepresanlar

Antidepresanlar, etkili olmayabilecekleri ve hatta maniyi tetikleyebilecekleri için bipolar bozuklukta dikkatli kullanılır. Genellikle tek başlarına kullanılmazlar, ancak lityuma ek olarak düşünülebilirler. Antidepresanlar, bipolar bozukluğu olan kişilerde depresif aşamaya girdiklerinde intiharları önlemede yardımcı olur.

Bipolar Bozukluk Tedavisi ve Psikoterapi

İlaçla birlikte kullanılan bazı psikoterapi türleri, bipolar bozuklukların tedavisinde yarar sağlar. Psikoeğitimin, hastaların lityum tedavisine uyumunu artırmada etkili olduğu gösterilmiştir. Psikoterapi ile hasta, semptomları, ne zaman ortaya çıktıklarını ve uygun ilaçları kavrar. Böylece psikoterapi ile hastalığın kontrol altına almak kolaylaşır. Üstelik hastaların yaşam kalitesi artar. İlaç ve psikoterapi hastalığı iyileştiremese de manik veya depresif dönemlerin kontrolünde etkilidir. Dolayısıyla hastanın kariyerine, ilişkilerine veya özgüvenine zarar veren yıkıcı etkiler önlenir.

Uyku

Uyku bozulursa, bipolar bozukluk semptomları ortaya çıkabilir. Geceleri yeterince uyumayan, geç uyuyan ve geç uyanan veya rahatsız edici bir durumla (örneğin müzik veya şarj cihazları) uyuyan kişilerin atak geçirme olasılıkları daha yüksektir. Çok geç uyumamak ve yeterince kaliteli uyku almak bipolar bozukluğun tedavisinde çok önemlidir.

Elektrokonvülsif Tedavi

Elektrokonvülsif terapi (EKT), karma mani durumlarında biraz etkilidir. Ancak özellikle psikotik depresyonda çok etkilidir. İlaveten ilaçlara yanıt vermeyen şiddetli maninin tedavisinde de yararlıdır. EKT\\\’nin en sık görülen yan etkileri hafıza bozukluğu, baş ağrısı ve kas ağrılarıdır . Bazı durumlarda EKT, amnezi dahil olmak üzere önemli ve uzun süreli bilişsel bozulma yapar.