Bellek (Hafıza)

Bellek (hafıza), insanların deneyimlerini, bilgilerini ve becerilerini saklayıp gerektiğinde hatırlamasını sağlayan zihinsel bir süreçtir. Dolayısıyla bellek, bilgiyi kodlama, depolama ve geri çağırma olarak üç temel işleve sahiptir. Belleğin çeşitli tipleri vardır:

Bellek Tipleri

• Sensory Bellek (Duyusal Bellek): Duyusal girdilerin çok kısa süreliğine tutulduğu bellek türüdür. Duyu organları tarafından alınan bilgileri geçici olarak depolanmasıdır. Duyusal hafızanın süresi, duyu organına ve bilgiye bağlı olarak değişir. Örneğin, görsel duyusal hafızanın süresi yaklaşık 200 milisaniye iken, işitsel duyusal hafızanın süresi yaklaşık 3 saniyedir.
• Kısa Süreli Bellek (Kısa Süreli Hafıza): Bilginin birkaç saniye ile birkaç dakika arasında tutulduğu geçici bellek türüdür. Bu bellek türü sınırlı kapasiteye sahiptir. Kısa süreli hafızanın kapasitesi yaklaşık 7 ± 2 öğedir. Kısa süreli hafızadaki bilgiler, tekrarlanmazsa veya anlamlı bir şekilde işlenmezse birkaç saniye içinde kaybolur.
  • Çalışma Belleği: Kısa süreli belleğin bir parçası olarak görülür ve bilgilerin geçici olarak saklandığı ve işlendiği aktif bir bellek türüdür.
• Uzun Süreli Bellek: Bilgilerin günler, aylar, yıllar hatta ömür boyu saklanabildiği bellek türüdür. Yani uzun süreli hafıza, bilginin kalıcı olarak depolandığı bir bellek türüdür. Uzun süreli belleğin başlıca iki alt kategorisi vardır:
  • Açık Bellek (Bilinçli Bellek): Bilgilerin bilinçli olarak hatırlanmasını içerir. Epizodik (kişisel deneyimler) ve semantik (genel dünya bilgisi) bellekler bu kategoriye girer.
    • Epizodik hafıza: Epizodik hafıza, belirli bir zaman ve mekanda meydana gelen deneyimlere dair anılarımızı depolayan bir bellek türüdür. Örneğin, doğum günü kutlamanız veya ilkokuldaki ilk gününüzün anıları epizodik hafızaya aittir.
    • Semantik hafıza: Semantik hafıza, dünyayla ilgili genel bilgilerimizi ve kavramları depolayan bir bellek türüdür. Örneğin, evrenin yedi gezegene sahip olduğu veya \\\”köpek\\\” kelimesinin bir hayvan anlamına geldiği bilgisi semantik hafızaya aittir.
  • İmli Bellek (Bilinçdışı Bellek): Bilinç dışında tutulan ve genellikle otomatik olarak gerçekleştirilen beceri ve alışkanlıklar. Motor beceriler, prosedürel bellek ve koşullanma bu türün örnekleridir.

Her bellek türü, zihinsel süreçlerin ve öğrenmenin farklı yönlerini yansıtır ve beyinde farklı bölgeler tarafından işlenir.

Bellek Bozuklukları

Bellek bozukluğu, belleğin normal işleyişinde yaşanan çeşitli sorunları ifade eder. Bunlar genellikle bilgiyi hatırlama, saklama ya da geri çağırma süreçlerinin etkilenmesi şeklinde kendini gösterir. Ayrıca bellek bozuklukları, hafif unutkanlıklardan ciddi bellek kayıplarına kadar farklı şiddette olur. Nedenleri arasında pek çok faktör vardır:

Yaşlanma: Yaşlanma ile birlikte hafif bellek problemleri normal kabul edilir. Ancak bu, demans gibi ciddi bellek kayıplarıyla karıştırılmamalıdır.

Demans ve Alzheimer Hastalığı: Demans, çeşitli beyin fonksiyonlarında bozulma ile karakterize bir durumdur. Dolayısıyla da bellek kaybı bu hastalıkların en yaygın belirtilerinden biridir. Ek olarak, Alzheimer hastalığı, demansın en yaygın formudur. Özellikle ciddi bellek kayıplarıyla ilişkilidir.

Travmatik Beyin Yaralanmaları: Kafa travmalarının, geçici ya da kalıcı bellek kayıplarına neden olması mümkündür.

İnme: Beyne kan akışının engellenmesi (inme), bellek kaybına yol açabilen ciddi bir durumdur.

Psikolojik Bozukluklar: Depresyon, anksiyete ve stres gibi psikolojik durumlar geçici bellek problemlerine sebep olur.

İlaçlar ve Alkol: Bazı ilaçlar ve aşırı alkol tüketimi, bellek sorunları yapar.

Enfeksiyonlar ve Beyin Hastalıkları: Meningit, HIV, sifiliz gibi beyin ve sinir sistemini etkileyen enfeksiyonlar bellek bozukluklarının sebepleri arasında yer alır.

Beslenme Eksiklikleri: B12 vitamini eksikliği gibi beslenme bozukluklarının belirtileri arasında bellek sorunları vardır.

Bellek bozukluklarının teşhisi ve tedavisi için bir hekime başvurmak önemlidir. Erken teşhis, özellikle tedavi edilebilir durumlar ve altta yatan ciddi sağlık sorunları açısından büyük önem taşır.