Tedaviye dirençli depresyon (TDD), en az iki farklı antidepresan tedavinin uygun dozda ve sürede uygulanmasına rağmen hastanın depresif semptomlarının yeterince iyileşmediği veya tamamen ortadan kalkmadığı durumlardır. Bu durum, majör depresif bozukluğun (MDB) bir alt türüdür. Sıklığı, depresyonun ciddiyeti, kullanılan tedavi yöntemleri ve tanım kriterlerindeki farklılıklara bağlı olarak değişiklik gösterir.
Tedaviye Dirençli Depresyon Görülme Sıklığı
- Majör depresif bozukluk teşhisi konulan kişilerin yaklaşık %20-30\\\’u, uygulanan ilk antidepresan tedaviye yeterince yanıt vermez.
- Ayrıca ikinci veya daha fazla tedavi denemesine rağmen, hastaların %15-20\\\’sinde tedaviye dirençli depresyon gelişir.
- Ağır depresyon tanısı olan bireylerde bu oran daha da artabilir ve %40’a kadar ulaşır.
Popülasyon Bazlı İnceleme
- TDD, genel toplumda tüm yetişkinlerin yaklaşık %2-3\\\’ünü etkiler.
- Kadınlarda daha sık görülme eğilimindedir.
Psikiyatrik Bakım Alan Hastalar Arasında Sıklık
- Psikiyatri kliniklerine başvuran ve antidepresan tedavi gören bireylerde, tedaviye direnç oranı daha yüksektir. Hastane tedavisi gerektiren ağır depresyon vakalarının yaklaşık %50\\\’si, tedaviye dirençlidir.
Risk Faktörlerine Göre Sıklık
Tedaviye direnç gelişme olasılığı şu risk faktörlerine sahip bireylerde daha yüksektir:
- Erken başlangıçlı depresyon
- Eşlik eden anksiyete bozuklukları veya bipolar bozukluk olması
- Travma geçmişi
- Kronik depresyon öyküsü
Tanı Kriterleri
Tedaviye dirençli depresyonun tanısında şu unsurlar dikkate alınır:
- Yeterli Tedavi Süresi
- En önemli noktalardan biri antidepresanların 6-8 hafta süreyle uygulanmasıdır. Eğer bu süre sonunda anlamlı bir iyileşme olmazsa direnç olasıdır.
- Yeterli Tedavi Dozu
- Kullanılan antidepresanın, kanıtlanmış etkinlik aralığında dozlanmış olması gerekir.
- İki Farklı Tedavi Denemesi
- Farklı mekanizmalarla çalışan en az iki antidepresanın ardışık veya kombine uygulanması.
Direncin Olası Nedenleri
- Hatalı Tanı: Bipolar bozukluk, distimi, anksiyete bozuklukları gibi diğer psikiyatrik durumlar TDD ile karışır.
- Eşlik Eden Durumlar: Kronik ağrı, tiroit hastalıkları, alkol veya madde bağımlılığı gibi fiziksel veya psikiyatrik komorbiditeler.
- Tedavi Uygulama Sorunları: Yanlış ilaç dozları, yetersiz tedavi süresi veya ilaç-ilaç etkileşimleri.
- Psikososyal Faktörler: Travma, düşük sosyal destek veya devam eden stres faktörleri.
Tedaviye Dirençli Depresyon Tedavisinde Kullanılan Yaklaşımlar
- Farmakolojik Yenilikler
- Ketamin ve Esketamin: NMDA reseptör antagonistleri olarak hızlı etki gösterir.
- Güçlendirme Tedavileri: Bu amaçla tedaviye eklenen seçenekler arasında antipsikotikler, lityum, tiroid hormonları vardır.
- Nöromodülasyon Teknikleri
- Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS): Beynin belirli bölgelerine manyetik dalgalar gönderir.
- Vagus Sinir Stimülasyonu (VNS): Vagus sinirine elektriksel uyarılar sağlar.
- Elektrokonvülsif Terapi (EKT): Şiddetli depresyon vakalarında etkili bir seçenektir.
- Psikoterapi Yöntemleri
- Bilişsel davranışçı terapi (BDT), şema terapisi veya kabul ve kararlılık terapisi (ACT) gibi yöntemler TDD\\\’de faydalıdır.
- Farmakogenetik Testler
- Bireyin genetik yapısına uygun ilaç seçimini kolaylaştırarak tedaviyi optimize eder.
Klinik Önemi
Tedaviye dirençli depresyon, hem hasta hem de toplum için ciddi bir yük oluşturur. Bu nedenle multidisipliner bir yaklaşımla tedavi edilmesi önem taşır.