Dikkat eksikliği, genellikle kişinin dikkat süresini artırmak, impulsif davranışları azaltmak ve hiperaktiviteyi kontrol altına almak için tedavi edilir. Bu ilaçlar genellikle iki ana gruba ayrılır: uyarıcılar (stimülanlar) ve uyarıcı olmayanlar (non-stimülanlar).
Başlıca Dikkat Eksikliği İlaçları
1. Uyarıcılar (Stimülanlar)
Bu ilaçlar, beynin belirli kimyasallarını (dopamin ve norepinefrin) artırarak çalışır. Dolayısıyla DEHB tedavisinde en sık kullanılan ilaç grubudur.
- Etkili Maddeler:
- Metilfenidat: Ritalin, Concerta, Medikinet gibi ticari isimlerle bilinir.
- Amfetamin türevleri: Adderall, Vyvanse gibi ilaçlarda bulunur.
- Kullanım Avantajları:
- Hızlı etkili (genellikle ilacı aldıktan kısa süre sonra etkisini gösterir).
- Dikkati artırır, organize olmayı kolaylaştırır.
- Yan Etkiler:
- İştahsızlık, uyku problemleri, baş ağrısı, mide bulantısı.
- Nadiren, kalp çarpıntısı veya tansiyon yükselmesi.
Türkiye\\\’de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tedavisinde yaygın olarak kullanılan Ritalin, Medikinet ve Concerta, hepsi metilfenidat etken maddesine sahiptir. Metilfenidat içeren ilaçlar Türkiye\\\’de kırmızı reçete ile satılır. Bu, ilacın reçetesiz alınamayacağı ve düzenli doktor kontrolü gerektirdiği anlamına gelir.Aynı zamanda bu ilaç, merkezi sinir sistemi uyarıcıları grubuna girer. Neticede beynin dopamin ve norepinefrin gibi kimyasallarını artırarak çalışır. Bu da dikkat, konsantrasyon ve davranış kontrolünü geliştirir.
Metilfenidat Nedir?
- Etki Mekanizması: Beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırarak dikkat süresini uzatır ve dürtüselliği azaltır.
- Kullanım Alanları:
- DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu)
- Narkolepsi (uyku bozukluğu)
Ritalin, Medikinet ve Concerta Arasındaki Farklar
Metilfenidat içeren bu üç ilaç, farklı salınım süreleri ve formüllerle çalışır:
| İlaç Adı | Form | Salınım Süresi | Etkisi |
|---|---|---|---|
| Ritalin | Kısa etkili | 4-6 saat | Hızlı başlangıç, kısa süreli etkiler. |
| Medikinet | Orta etkili | 6-8 saat | Kontrollü salınım, daha uzun etkiler. |
| Concerta | Uzun etkili | 10-12 saat | Gün boyu etki sağlar. |
- Ritalin: Daha kısa süre etkilidir. Bu sebepten çoğu zaman gün içinde birden fazla doz
- Medikinet: Kontrollü salınım sayesinde sabah alınan tek doz, genellikle günün büyük bir kısmında etkilidir.
- Concerta: Uzun etkili olduğu için gün boyunca etkili bir konsantrasyon sağlar. Genellikle kullanımı günde bir dozdur.
- Başlama Dozu: Genellikle en düşük doz (Concerta için 18 mg, Medikinet için 10 mg) ile başlanır. Doz artışı doktor kontrolünde ve ihtiyaca göredir.
- Metilfenidat bağımlılık yapma potansiyeline sahip bir ilaçtır, ancak doktor kontrolünde kullanıldığında risk düşüktür.
Olası Yan Etkiler
Metilfenidat kullanımı sırasında görülebilecek yaygın yan etkiler şunlardır:
- Fiziksel:
- İştahsızlık
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı
- Uykusuzluk
- Kalp çarpıntısı
- Duygusal:
- Anksiyete, sinirlilik
- Nadir durumlarda depresif hisler
Kimler İçin Uygun Değildir?
Aşağıdaki durumlarda metilfenidat dikkatle kullanılmalı veya tercih edilmemelidir:
- Kalp hastalığı veya yüksek tansiyon geçmişi
- Glokom
- Şiddetli anksiyete veya tik bozukluğu
- Madde bağımlılığı geçmişi
Reçete ve Takip
- Metilfenidat içeren ilaçlar Türkiye\\\’de kırmızı reçete ile satılır. Bu, ilacın reçetesiz alınamayacağı ve düzenli doktor kontrolü gerektirdiği anlamına gelir.
- İlaç Takibi: İlacın dozunun etkinliği ve yan etkileri, doktorla birlikte sık sık gözden geçirilmelidir.
Eğer bu ilaçlardan birini kullanıyorsanız, doktorunuzla düzenli olarak iletişimde kalmanız çok önemlidir.
2. Uyarıcı Olmayanlar (Non-Stimülanlar)
Bu ilaçlar, özellikle stimülanların yan etkilerine duyarlı olan bireyler veya stimülanların etkisiz olduğu durumlar için uygundur.
- Etkili Maddeler:
- Atomoksetin: Piyasada Strattera olarak vardır.
- Guanfasin ve Klonidin: Özellikle çocuklarda ve uyku problemleri olanlarda tercih nedenidir.
- Kullanım Avantajları:
- Bağımlılık riski daha düşüktür.
- Ayrıca etkisi yavaş ortaya çıkar. Bazen haftalar alır.
- Yan Etkiler:
- En sık görülen yan etkiler mide bulantısı, halsizlik, uyku hali, kilo kaybıdır.
Dikkat Eksikliği İlaçları: Tedavi ve Kullanım İpuçları
- Doktor Reçetesi Şarttır: DEHB ilaçlarını mutlaka uzman bir hekim reçete etmelidir.
- İlacın etkinliği ve yan etkilerinin düzenli olarak izlenmesi önemlidir.
- Doz değiştirme kararı yalnızca doktor kontrolündedir.
- İlacın her gün aynı saatte alınması önemli bir noktadır.
- Kişiye Özel Tedavi: Her bireyin tedaviye verdiği yanıt farklıdır. Bu nedenle doz ayarlaması ve ilaç seçimi kişiye özeldir.
- İlaç tedavisi genellikle davranış terapisi gibi yöntemlerle birlikte daha etkilidir.
- Concerta: Günlük maksimum doz genelde 54 mg\\\’dır. Bazen ergenler ve yetişkinler için 72 mg\\\’a kadar çıkar.
- Medikinet: Günlük maksimum doz yaşa ve bireysel duruma bağlı olarak farklıdır. Genelde toplamda 60-70 mg\\\’ı geçmez.