Dürtü kontrol bozuklukları, kişinin kendi davranışlarını kontrol etme yeteneğinden yoksun olduğu ve genellikle zararlı sonuçlara yol açabilecek ani, güçlü dürtülere kapılması durumudur.
Belirtileri Nelerdir?
Bu bozuklukların belirtileri, bozukluğun türüne ve şiddetine göre değişiklik gösterir. Ancak genel olarak aşağıdaki belirtiler vardır:
- Tekrarlayan, güçlü dürtüler: Bu dürtüler, bireyin direnmesine rağmen ortaya çıkar ve genellikle zararlı sonuçlara yol açar.
- Dürtüyü gerçekleştirmeden önce artan gerginlik: Dürtüye kapılmadan önce birey, artan bir gerginlik ve heyecan yaşar.
- Dürtüyü gerçekleştirdikten sonra rahatlama: Dürtü gerçekleştirildiğinde, birey geçici bir rahatlama veya haz duyar.
- Suçluluk veya pişmanlık: Dürtünün sonuçları hakkında suçluluk veya pişmanlık duyulsa da, dürtüyü kontrol etme konusunda zorluk yaşanmaya devam eder.
Başlıca Dürtü Kontrol Bozuklukları
- Patolojik kumar (Gambling disorder)
- Kişinin kontrol edilemeyen bir şekilde kumar oynama isteği duyması.
- Finansal, sosyal ve duygusal sorunlara yol açar.
- Kleptomani
- Gerekli olmayan veya maddi değeri bulunmayan eşyaları çalma dürtüsü.
- Çalma, maddi ihtiyaçtan değil, dürtüsel bir rahatlama hissiyle ilişkilidir.
- Piromani
- Yangın çıkarma dürtüsünü kontrol edememe.
- Genellikle yangın çıkarma eyleminden bir tatmin veya rahatlama hissi yaşanır.
- Aralıklı patlayıcı bozukluk (Intermittent explosive disorder)
- Ani ve kontrolsüz öfke patlamaları.
- Fiziksel veya sözlü saldırgan davranışlar vardır.
- Trikotillomani
- Saç, kaş veya kirpik gibi vücut kıllarını çekme dürtüsü.
- Çoğu zaman kişi bu davranışı, kaygıyı azaltmak için yapar.
- Diğer bozukluklar
- İnternet bağımlılığı, alışveriş bağımlılığı gibi yeni tanımlanan durumlar dürtü kontrol bozukluğu çerçevesinde yer alır.
Dürtü Kontrol Bozuklukları Sebepleri
- Genetik ve biyolojik faktörler: Ailede benzer sorunların varlığı risk artırır.
- Beyin kimyası: Dopamin ve serotonin gibi nörotransmitterlerdeki dengesizlikler dürtü kontrol sorunlarının oluşmasında önemlidir.
- Psikolojik faktörler: Çocukluk travmaları, düşük özsaygı, stres veya kaygı bozuklukları bu bozuklukların gelişimine katkı yapar.
- Çevresel faktörler: Kronik stres, aile içi şiddet veya olumsuz sosyal etkiler dürtü kontrol problemlerine yol açabilir.
Dürtü Kontrol Bozuklukları Tedavi Yöntemleri
- Psikoterapi
- Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Dürtüleri ve düşünce kalıplarını tanımlamak ve değiştirmede etkilidir.
- Diyalektik davranış terapisi (DBT): Özellikle öfke kontrolü ve duygusal düzenleme sorunları için etkili bir yöntemdir.
- İlaç tedavisi
- SSRI\\\’lar (Selektif Serotonin Geri Alım İnhibitörleri): Depresyon veya anksiyete ile ilişkili dürtü bozukluklarında etkilidir.
- Antipsikotikler veya duygudurum dengeleyiciler: Özellikle şiddetli dürtü kontrol sorunlarında tercih nedenidir.
- Opioid antagonisti: Ödül mekanizmasıyla ilişkili bozukluklarda kullanılabilir (örneğin patolojik kumar).
- Grup terapileri ve destek grupları
- Kişilerin benzer deneyimlere sahip bireylerle bir araya gelmesi, sosyal destek açısından önemlidir.
- Yaşam tarzı değişiklikleri
- Stres yönetimi, düzenli fiziksel aktivite ve sağlıklı bir uyku düzeni, dürtü kontrolünü olumlu yönde etkiler.
- Aile terapisi
- Aile bireylerinin destekleyici bir ortam yaratmasına yardımcı olur.
Tedavi genellikle bireyin ihtiyaçlarına göre özelleştirilir. Erken teşhis ve müdahale, bozuklukların etkilerini azaltmada hayati öneme sahiptir. Dürtü kontrol bozukluğu belirtileri gösteren bireylerin bir psikiyatrist veya klinik psikologdan yardım alması önerilir.
![\"\\"Dürtü\"/](\"\\"https://www.drsultandogan.com/wp-content/uploads/2024/11/DALL·E-2023-12-26-18.26.21-An-educational-illustration-representing-panic-disorder.-The-image-should-depict-a-person-experiencing-a-panic-attack-with-visible-signs-of-distress-.png\\"\")