Madde kullanım bozuklukları, bir maddenin kullanımını kontrol etmede zorluk ve buna bağlı fiziksel, psikolojik ve sosyal sorun olması ile karakterizedir. Genellikle tekrarlayıcı ve uzun süreli bir süreç içerir. Ayrıca bireyde hem fiziksel bağımlılık (maddeye karşı tolerans ve yoksunluk belirtileri) hem de psikolojik bağımlılık vardır.
Başlıca Özellikleri
- Kontrol Kaybı: Maddenin planlanandan daha fazla veya daha uzun süre kullanmak.
- Devam Eden Kullanım: Fiziksel veya psikolojik zarar görülmesine rağmen kullanıma devam etmek.
- Yoksunluk Belirtileri: Maddenin kesilmesi durumunda fiziksel veya duygusal sıkıntı yaşamak.
- Tolerans: Aynı etkiyi elde etmek için giderek daha yüksek dozlara ihtiyaç duymak.
- Zaman Kullanımı: Maddeyi elde etmek, kullanmak veya etkilerinden kurtulmak için aşırı zaman harcamak.
- İşlevsel Bozulma: İş, okul, sosyal ilişkiler gibi önemli alanlarda sorunlar yaşamak.
Madde Kullanım Bozuklukları ve Yaygın kullanılan Maddeler
Bağımlılık yapan maddeler, beyin kimyasını değiştirerek bireylerde fiziksel ve psikolojik bağımlılık yaratabilen maddelerdir. Bu maddeler genellikle ödül ve motivasyon sistemlerini etkiler, kişinin tekrar tekrar kullanma isteği duymasına yol açar. İşte bağımlılığa yol açabilen başlıca maddeler:
1. Uyuşturucu Maddeler
- Eroin: Çok güçlü bir opioid olup hızlı bir şekilde bağımlılık yapar.
- Kokain: Beyindeki dopamin seviyesini artırarak yoğun bir haz duygusu yaratır.
- Metamfetamin (Met): Yüksek enerji ve mutluluk hissi verir. Ancak ciddi bağımlılık potansiyeline sahiptir.
- Esrar (Marijuana): Genellikle gevşeme ve mutluluk hissi verse de düzenli kullanımda bağımlılık yapma potansiyeli vardır.
2. Yasal Maddeler
- Alkol: Merkezi sinir sistemini baskılayarak rahatlama sağlar. Ancak sürekli kullanımda bağımlılık yapma riski vardır.
- Nikotin: Sigara ve tütün ürünlerinde bulunan bu madde, dünyanın en yaygın bağımlılık yapan maddelerindendir.
3. İlaçlar
- Reçeteli Ağrı Kesiciler (Opioidler): Morfin, oksikodon gibi ağrı kesiciler, özellikle tıbbi amaçla uzun süre kullanıldığında bağımlılık yapar.
- Uyku ve Anksiyete İlaçları (Benzodiazepinler): Örneğin diazepam ve alprazolam gibi ilaçlar rahatlama sağlasa da bağımlılık riski taşır.
- Adderall ve Ritalin: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) tedavisinde kullanılan bu ilaçlar kötüye kullanımda bağımlılık yapabilir.
4. Diğer Maddeler
- Kafein: Çay, kahve, enerji içeceklerinde bulunan kafein, uzun süreli ve aşırı kullanımda bağımlılık yapması mümkündür.
- Uçucu Maddeler: Tiner, yapıştırıcı gibi kimyasallar, beyne zarar verebilecek şekilde bağımlılık yapma riskine sahiptir.
Madde Kullanım Bozuklukları ve Risk Faktörleri
- Genetik Yatkınlık: Ailede bağımlılık öyküsü.
- Çevresel Etkenler: Sosyal çevre, stres, travmatik yaşantılar.
- Psikolojik Sorunlar: Depresyon, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu gibi eşlik eden ruhsal hastalıklar.
- Erken Başlama: Maddeyle erken yaşta tanışma riski artırır.
Madde Kullanım Bozuklukları Başlıca Tedavi Yöntemleri
- Detoksifikasyon: Vücudu maddeden arındırma süreci. Genellikle tıbbi gözetim altında yapılır.
- Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi (BDT), motivasyonel görüşme gibi yaklaşımlar.
- İlaç Tedavisi: Özellikle alkol ve opioid bağımlılığında kullanılan bazı ilaçlar etkilidir..
- Destek Grupları: Anonim Alkolikler (AA) veya Anonim Narkotikler (NA) gibi gruplar.
- Rehabilitasyon Programları: Uzun süreli bakım ve destek.
![\"\\"\\"\"/](\"\\"https://www.drsultandogan.com/wp-content/uploads/2024/12/DALL·E-2024-12-05-10.24.52-A-symbolic-representation-of-addiction-showing-its-psychological-physiological-and-behavioral-aspects.-The-image-includes-a-human-figure-divided-int.webp\\"\")